Аўтарызацыя | Рэгістрацыя

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

16 лістапада 2010, Катэгорыя - ІНШЫЯ НАВІНЫ » Рознае

13 лістапада ў Менску адбыўся круглы стол на тэму "Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ". На круглым стале, які доўжыўся 8 гадзін, свае даклады прадставілі 6 беларускіх навукоўцаў. Большасьць дакладчыкаў у сваіх выступах вызначыліся дакладнасьцю фактаў і акадэмічнасьцю падыходаў.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Уладзімір Мацкевіч

 

Мадэраваў мерампрыемства Уладзімір Мацкевіч, які адразу папярэдзіў, што ён не гісторык, але метадолаг, таму неаднаразова зьвяртаўся да пытання кампетэнцыяў. У прадмове пан Уладзімір таксама адзначыў, што круглы стол мае не зусім навуковы фармат, бо ў яго трошкі іншыя мэты й задачы. Мерапрыемства ладзіцца не для вынясення вердыкту, а для навядзення абмеркавання.

 

Рэгламент быў вызначаны наступны - 15 хвілін выступ дакладчыка, 15 хвілін - абмеркаванне і пытанні. Напрыканцы, пасьля выступу ўсіх дакладчыкаў, - падсумаванне і дыскусія.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Андрэй Янушкевіч

 

Першым дакладчыкам быў Андрэй Янушкевіч, выступіўшы з тэмай "Інфлянцкая вайна і заключэнне Люблінскай вуніі". Ён зазаначыў, што Інфлянская вайна стала выклікам для ВКЛ, актывізаваўшы яго зьнешнюю палітыку. Праз далучэнне Інфлянтаў упершыню за доўгі час адбылося пашырэнне тэрыторый амаль бескрывавым чынам. Пры гэтым Інфлянты былі разьвітым краем, што дадало магутнасьці княству. Пан Янушкевіч зазначыў, што ВКЛ пры заключэнні Люблінскай вуніі было насамрэч у выгадным становішчы: апроч маскоўцаў усе суседзі былі саюзьнікамі, а ў вайне з Маскоўскім княствам вызначалася сур'ёзнымі перамогамі (прыкладам - узяцце замка Ула Раманам Сангушкам). Такім чынам, на думку дасьледчыка, Люблінская вунія была ня вымушаным крокам, а натуральным працэсам. Інфлянцкая вайна адыграла ў заключэнні вуніі не выключную ролю, а была толькі каталізатарам. Адной з прычынаў няўдалых момантаў у вайне Андрэй Янушкевіч назваў пасіўнасьць Гаспадара Жыгімонта Аўгуста, які не прымаў удзел у выправах, не любіў езьдзіць у войска.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Аляксей Шаланда

 

Другім дакладчыкам стаў Аляксей Шаланда, выступіўшы на тэму "Ідэалагічны крызіс як прычына заняпаду ВКЛ у 2-й палове XVI ст."  На думку пана Шаланды, ад пачатку існавання ў ВКЛ было мала ідэалагічнага грунту, вымушаны саюз трымаўся на кампрамісе. Паводле дасьлечыка, прысутнічаў і дынастычны крызіс - праблема легітымнасьці ўлады Вялікіх князёў літоўскіх на "Русь". Такім чынам, прычына заняпаду была ў тым, што шляхта ставіла свае інтарэсы вышэй за інтарэсы дзяржавы, бо дзяржаўныя інтарэсы ня мелі дастатковага ідэалагічнага грунту. Аляксей Шаланда ўрэшце зрабіў выснову, што ідэя ВКЛ нібыта не рэалізавалася, і што зараз трэба "адмаўляцца ад рамантычнага ўспрымання ВКЛ". Гэты даклад выклікаў вялікую дыскусію, як з нагоды некаторых факталагічных памылак, так і з-за ідэалагічнага кантэксту выступу. Многія адзначалі, што менавіта праз асэнсаванне ў рамантычным гледзішчы спадчына ВКЛ дагэтуль рэалізуе сябе ў разнастайных культурных праектах.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Уладзімір Падалінскі

 

Трэцім дакладчыкам быў Уладзімір Падалінскі, з тэмай "Крызіс парламенцкай сістэмы Рэчы Паспалітай у XVII-XVIII стст." Пан Падалінскі распавёў, што дзяржаўным строем ВКЛ была т.зв. "мяшаная манархія". Вышэйшым органам улады быў Вальны сойм, у склад якога ўваходзілі Кароль, сенат, выбарныя прадстаўнікі шляхты. Да XVIII стагоддзя амаль не было зрываў соймаў меншасьцю. Пасьля ж правы і вольнасьці шляхты пачалі ставіцца вышэй за дзяржаўныя інтарэсы. З XVIII большасьць соймаў зрывалася апазіцыйнай меншасьцю, паводле права "ліберум вета". Урэшце, з некалі выбарнай шляхты пачалі стварацца "групы ўплыву" - утварыўся лад, які завецца "кліентызм".  Пры абмеркаванні гэтай тэмы прагучала думка, што ў той час ідэалы "шляхецкіх вольнасьцей" лічыліся верным шляхам, і мала хто бачыў мінусы. То бок у той час гэта не ўспрымалася як шлях да заняпаду. На думку Уладзіміра Падалінскага, нельга ўсю віну заняпаду ВКЛ перакладаць на разьвітыя шляхецкія правы, наўрад ці іншы, аўтакратычны шлях прынёс бы абсалютнае выратаванне.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Віктар Цемушаў

 

Наступную тэму "Прычыны паразы ВКЛ у войнах з Маскоўскай дзяржавай" прэзентаваў Віктар Цемушаў. Ён адразу ж зазначыў, што гэтая праблематыка ў сучаснай гістарычнай навуцы ня вырашана. Становіцца відавочным беспадстаўнасьць ранейшых тэзісаў аб абароне маскоўцамі праваслаўнага мясцовага насельніцтва ВКЛ. Пан Цемушаў распавёў пра моцную сістэму захопу, якая была распрацавана Маскоўскім княствам. Яна прадугледжвала падрыхтоўку да вайны: ціск на памежжа, аслабленне пазіцый ВКЛ, і пасьля - кропкавыя ўдары па ключавых пунктах. Пры гэтым дакладчык зьвярнуў увагу, што і сістэма абароны ВКЛ была сапраўды вельмі моцнай, яна паглыблялася і ўнутр краіны. Але ўрэшце маскоўская дзяржаўная сістэма аказалася больш эфектыўнейшай за літвінскую.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Андрэй Любы

 

Дакладчык Андрэй Любы асьвяціў тэму "Грамадзянскія канфлікты ў ВКЛ". Апроч іншага пан Любы зьвярнуў увагу на некаторыя недарэчнасьці ў тэрміналогіі. Так адну з найбольш вядомых феадальных войнаў называюць "паўстаннем Сьвідрыгайлы". Але ў гэты час якраз Сьвідрыгайла быў Вялікім князем. Таксама часам ужываюць тэрмін "хатняя вайна", што таксама зьяўляецца грубай памылкай і калькай з польскае мовы. Галоўнай жа тэзай дакладу было тое, што феадальныя войны у ВКЛ былі амаль заўжды не навязанымі штучна звонку, а ўзьнікалі з-за ўнутраных праблем у дзяржаве.

 

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Вячаслаў Насевіч

 

З дакладам ""Нацыянальнае пытанне" ў гісторыі ВКЛ" выступіў Вячаслаў Насевіч. З фактараў, што спрыялі заняпаду, пан Насевіч адзначыў адсутнасьць у ВКЛ пануючага этнаса, а таксама рознасьць інтарэсаў "балтаў" і "русінаў". Паводле Насевіча, балты арыентаваліся на захад, а русіны - не. Урэшце ў шляхты адбыўся зварот да польскай мадэлі ідэнтычнасьці. Гэты зварот праходзіў паасобку, індывідуальна, але ня масава. Трэба зазначыць, што гэты апошні даклад таксама выклікаў сур'ёзнае абмеркаванне й крытыку.

 

Напрыканцы круглага стала адбылася выніковая дыскусія і абмеркаванне праблематыкі. Адным з пытанняў стаў пошук "кропкі дыфуркацыі": адкуль пачаўся шлях ад уздыму да заняпаду ВКЛ. Тут ужо выказваліся ня толькі навукоўцы з акадэмічнымі ведамі, але і "аматары" гісторыі, што здолелі патрапіць на мерапрыемства.

 

У заключным слове пан Уладзімір Мацкевіч зазначыў, што фармат гэткага круглага стала спрыяе найперш не навучанню, але карэктаванню ўжо наяўнага багажа ведаў. На такіх сустрэчах, пад пільным вокам калегаў, у гісторыкаў мусіць абгастрацца мысьленне і кшталтавацца метадалогія вывучэння. Таксама пан Мацкевіч выказаўся, што, магчыма, зараз вывучэнне ВКЛ ня можа быць цалкам аб'ектыўным, бо ВКЛ - гэта мы самі.

 

 

Аляксей Лужынскі

Выданне "ВОЛАТ"

Сучасны погляд на прычыны заняпаду ВКЛ

Падобныя навіны:

Каментары









Пакінуў: Litvin Habeliak 17 лістапада 2010 12:54
Выдатна. Адно толькі што ўжыты паланізм "пан" замест нашага "спадар".

Пакінуў: Vialla 17 лістапада 2010 21:26
Litvin Habeliak,
"спадар" то неяк па-халопску. Не?
граф Тышкевіч калісьці занатаваў, што слова Пан - імя нейкага тутэйшага бога, але паходжанне нявысветленае.

Пакінуў: kon 17 лістапада 2010 21:53
"...граф Тышкевіч калісьці занатаваў, што слова Пан - імя нейкага тутэйшага бога, але паходжанне нявысветленае." - у касьцеле спрэс пра "пана-бога" гаворка. Палякі грамаду "панствам" абзываюць, у нас больш натуральна "спадарства"... Таму і "спадар". А богава - багам...

Пакінуў: Litvin Habeliak 17 лістапада 2010 22:10
Вынятка: Vialla
"спадар" то неяк па-халопску. Не?

:) Я гэткіх асацыяцыяў ня маю. Бог, можа, і называўся, але, насамрэч, пры чым тут бог? Ян Станкевіч быў катэгырычна супраць ужываньня слова "пан". Я зь ім пагаджаюся.

Дарэчы, ці раздавалі на круглым стале якія матэрыялы?

Пакінуў: Vialla 19 лістапада 2010 00:01
гэта нармальна, калі ёсць пэўная градацыя ветлівых зваротаў.
Гістарычна ў нас і "пан", і "спадар". Чаму мы павінны адмаўляцца ад аднаго на карысць іншага?

Зваротак "пан" падкрэслівае вашу асаблівую павагу. "Спадар" - да любога чалавека, калі ты ветлівы ў прынцыпе.
Цалкам прыймальна навукоўцаў называць "панамі", ставіцца да іх з асаблівай павагай.

Пакінуў: Litvin Habeliak 19 лістапада 2010 10:01
Вынятка: Vialla
Цалкам прыймальна навукоўцаў называць "панамі", ставіцца да іх з асаблівай павагай.

А калі навуковец сволач? :)

Вынятка: Vialla
Гістарычна ў нас і "пан", і "спадар". Чаму мы павінны адмаўляцца ад аднаго на карысць іншага?

Адмаўляцца ад чужога на карысьць свайго - сутнасьць адраджэньня.

Пакінуў: Vialla 19 лістапада 2010 15:59
Litvin Habeliak,

чаму спадар - гэта сваё?
гэта наватвор.

Пакінуў: kurt 19 лістапада 2010 18:04
мне больш "спадар" падабаецца

Пакінуў: Vialla 20 лістапада 2010 13:15
kurt,
дык яно і больш распаўсюджанае.
камусьці падабаецца адно, камусьці іншае. Таму немагчыма выбраць толькі адно. Нават калі нехта ў меншасці.

Пакінуў: Litvin Habeliak 20 лістапада 2010 18:56
Вынятка: Vialla
чаму спадар - гэта сваё?гэта наватвор.

Які ж гэта наватвор. Ян Станкевіч яшчэ даводзіў, што ад нашага "спадар" пайшло маскальскае "сударь", "государь".
У прынцыпе, дзіды ламаць тутака ня варта. Ёсьць натуральны канфлікт паміж пашырэньнем багацьця праз ужываньне іншамоўных запазычанасьцяў і захаваньнем чысьціні роднай мовы. Трэ' думаць, каб выйсьці на аптымальны баланс з максімальнай карысьцю для мовы. У нас яшчэ ўжывалася форма васпан, васпане. Можа, йіх і ўжываць замест цалкам польскага "пан"?


Імя:*
E-Mail:
Паўтлусты Нахільны тэкст Падкрэслены тэкст Закрэслены тэкст | Выраўноўванне па левым краі Па центры Выраўноўванне па правым краі | Устаўка ўсмешак Выбар колеру | Схаваны тэкст Устаўка цытаты Пераўтварыць абраны тэкст з трансліта ў кірыліцу Устаўка спойлера
Пытанне:
Назавіце прозвішча пісьменніка, што жыў і памёр у выгнанні, напісаў "Доўгая дарога дадому", "Знак бяды" і інш.
Адказ:*

СТУЖКА НАВІНАЎ

АПОШНІЯ КАМЕНТАРЫ

ГАЛЕРЭЯ


Фільм 'Вялейскія запаветы'